Sokołowski Jan Seweryn (1904–1953) malarz, profesor ASP w Warszawie, taternik. Ur. 28 VIII we Lwowie, był synem Stanisława, profesora leśnictwa UJ (zob.), i Agnieszki z Walczaków, bratem Adama, lekarza (zob.), Mariana, botanika (zob.) i Stanisława, geologa (zob.).
Dzieciństwo i młodość spędził S. w Zakopanem, gdzie ojciec wybudował w r. 1902 przy ul. Grunwaldzkiej 20 dom «Ornak». Uczęszczał do państwowego gimnazjum w Zakopanem. Od młodzieńczych lat wykazywał różnorodne zainteresowania. Miał absolutny słuch i ładny głos, nie znając nawet nut grał na cytrze, gitarze, fortepianie i skrzypcach, które sam zrobił. Wykazywał również zdolności rysunkowe, w wieku 15 lat urządził w domu rodziców wystawę swych prac malarskich i rysunków. Jako młody chłopak skonstruował z pudełka od cygar aparat fotograficzny. Od ok. 1919 zaczął uprawiać wraz ze starszymi braćmi taternictwo. Dokonał jednego z pierwszych powtórzeń przejścia północnej ściany Koziego Wierchu, a w r. 1925, wraz z bratem Stanisławem, pierwszego zimowego przejścia Orlich Turniczek i Buczynowych Czub (część Orlej Perci).
Po zdaniu matury w r. 1923 S. studiował w Krakowie historię sztuki na UJ (1923/4) i równocześnie malarstwo w ASP początkowo pod kierunkiem Władysława Jarockiego, później był uczniem Felicjana Szczęsnego Kowarskiego; w r. akad. 1928/9 był jego asystentem przy katedrze i prowadził pracownię techniczną malarstwa dekoracyjnego; był też przez wiele lat jednym z najbliższych współpracowników Kowarskiego i pod jego wpływem zainteresował się malarstwem ściennym. W czasie studiów brał udział w pracach restauracyjnych, prowadzonych przez Leonarda Pękalskiego przy polichromiach fryzu i stropów kasetonowych Zamku Wawelskiego, a następnie przy malowidłach kościoła paraf. w Szczepanowie koło Brzeska. Pracował też w kościele Jasnogórskim w Częstochowie: w r. 1927 przy rekonstrukcji fresków w barokowej kaplicy, a w r. 1930 przy polichromii w kruchcie. W czasie studiów był członkiem Tow. Artystów Polskich «Sztuka». W r. 1928 na dorocznej wystawie studentów w krakowskiej ASP otrzymał nagrodę za studium malarskie (akt). W r.n. uzyskał dyplom artysty malarza (4 III) i zdał egzamin pedagogiczny.
W r. 1929 w ślad za Kowarskim przeniósł się S. do Warszawy. W r.n. otrzymał I nagrodę za plakat w konkursie reklamowym Państwowej Wytwórni Prochu i Materiałów Kruszących «Zagożdżon». Od października 1929 do marca 1930 był zatrudniony na pracach zleconych w warszawskiej ASP, a od kwietnia 1930 do końca sierpnia 1939 pracował jako asystent w pracowni malarskiej Kowarskiego tejże uczelni. W r. 1930 był współzałożycielem, a następnie (do r. 1939) członkiem grupy artystów «Pryzmat», skupiającej uczniów Kowarskiego i grawitującej w kierunku impresjonizmu. Brał udział we wszystkich krakowskich i warszawskich wystawach organizowanych przez «Pryzmat», a także w prawie wszystkich «salonach zimowych» i «salonach malarskich», urządzanych przez Inst. Propagandy Sztuki (IPS) w Warszawie; był członkiem rzeczywistym IPS-u. Do ważniejszych obrazów S-ego z okresu przed r. 1939 należą: Nimfy (1930), Portret Teresy Kulejowskiej (1930), Śniadanie (1931), Cyganek (1933), Autoportret (1933), Ogród Botaniczny (1935), Krajobraz fantastyczny I (1936) i Dziady (1938). W r. 1938 otrzymał nagrodę Funduszu Kultury Narodowej za Pejzaż z Krasiczyna, wystawiony na dorocznym salonie IPS. S. odnosił też znaczne sukcesy w dziedzinie malarstwa monumentalnego. Wspólnie z Kowarskim otrzymał w konkursie IPS-u I nagrodę za projekty polichromii wnętrza katedry w Chełmie Lubelskim (1935, projekt nie został zrealizowany, kilka kartonów zachowało się w archiwum kościelnym), I nagrodę w konkursie na polichromię Sali Kawalerii na Zamku Wawelskim (1936, nie zrealizowany) i w konkursie zamkniętym na dekorację pałacu Brühla (Min. Spraw Zagranicznych) w Warszawie; plafony namalowane w Sali Bankietowej, Sali Zegarowej oraz w gabinecie ministra nie zachowały się. Wspólnie z Kowarskim był twórcą plafonu w Pawilonie Polskim na Międzynarodowej Wystawie w Paryżu w r. 1937; od organizatorów tej wystawy S. otrzymał Złoty Medal. Obaj twórcy, wraz z Józefem Klukowskim i architektem Stefanem Listowskim, wygrali w r. 1938 konkurs na dekorację Sali Honorowej (ze stropami kasetonowymi wzorowanymi na wawelskich) Pawilonu Polskiego wystawy światowej w Nowym Jorku w r. 1939 (projekt nie zrealizowany). W r. 1939 S. z Kowarskim i Klukowskim zdobył I nagrodę w konkursie na dekorację hali odjazdowej Dworca Głównego w Warszawie (monumentalna mozaika, tylko częściowo zrealizowana, została zniszczona w czasie pożaru dworca 6 VI 1939). W r. akad. 1936/7, w czasie nieobecności Kowarskiego, prowadził S. pracownię malarską ASP (otrzymał wówczas podziękowanie zebrania ogólnego profesorów ze szczególnym podkreśleniem jego zdolności pedagogicznych).
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. ewakuował się we wrześniu 1939 na wschód; po powrocie mieszkał w Warszawie. Brał udział w potajemnych pracach konserwatorskich. W l. 1941–5 mieszkał w Zakopanem. Powstało tam wiele jego obrazów. Do najważniejszych należą: Portret żony (1941), Portret ojca (1941), Hania I (1944) i Portret dr Zuli Piotrowskiej (1944), cykl krajobrazów tatrzańskich, m.in. Droga na Gąsienicową (1941), Dolina Jaworzynki (1941) i Krajobraz z Małego Żywczańskiego (1943). Ozdobił też malowidłami wiele budynków zakopiańskich: wykonał sgraffito ze scenami zbójnickimi w kawiarni «Arkadia» (1941), malowidło temperą sceny z polowania w sklepie na Krupówkach (1941) i stylizowaną mapę Tatr w barze w willi «Żychoniówka» (1943); do hotelu «Trzaska» skomponował rysunek wypalony na drewnie oraz mozaikę nad portalem przedstawiającą zbójnika polującego na niedźwiedzia; wykonał też malowidło temperą w lokalu Banku Podhalańskiego, sgraffito w cukierni «Szarotka» oraz dekorację wnętrza schroniska na Polanie Chochołowskiej. Rysował także projekty pieców z malowanych kafli, a na wyremontowanej przez siebie tokarni wykonywał drewniane talerze, które pokrywał malowidłami. Wkrótce po wyparciu Niemców z Zakopanego, zapewne w lutym 1945 wziął udział w wystawie, zorganizowanej przez miejscowy Związek Artystów Plastyków (ZAP). Uczestniczył też w podobnej wystawie w Krakowie.
Do Warszawy S. powrócił w końcu marca 1945 i 4 IV t.r. został starszym asystentem warszawskiej ASP; brał m.in. udział w pracach organizacyjnych przy uruchomieniu uczelni po przerwie wojennej. Równocześnie został członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP), a jako członek Rady Artystycznej tego związku brał udział w jury wystaw, organizowanych przez związek. Za rysunek, eksponowany na wystawie «Ruiny Warszawy» w Muzeum Narodowym w Warszawie jesienią 1945 S. zdobył I nagrodę Prezesa Rady Ministrów. Dn. 1 V 1946 otrzymał nominację na profesora nadzwycz. Od listopada 1946 do lutego 1947 przebywał we Francji, Anglii i Belgii na stypendium, przyznanym przez Min. Kultury i Sztuki. W r. 1949 zorganizował w ASP pracownię malarstwa ściennego i mozaiki, którą kierował równolegle z pracownią malarstwa sztalugowego, która została zlikwidowana po połączeniu ASP z Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych i powstaniu Akad. Sztuk Plastycznych we wrześniu 1950. Od września 1952 do sierpnia 1953 był równocześnie kontraktowym profesorem rysunku wieczornego i malarstwa ściennego. Od końca 1950 do śmierci był członkiem Komisji, oceniającej wystawy studenckie.
L. 1946–53 były w życiu S-ego okresem najbardziej płodnym artystycznie. Powstało wtedy wiele jego dojrzałych, najbardziej znanych obrazów, m.in.: Akt z kwiatami (1947), Portret Marysi (1947), Myjąca się (1948), Muzykanci (1950), Kostka Napierski (1951), Szymanowski wśród górali (1952), Portret Joli (1953), a także cykle krajobrazów z miejscowości, do których wyjeżdżał na plenery malarskie z uczniami z ASP: Suffczyn (1946), Nowy i Stary Sącz (1947), Podgórzyn (1948), Serock (1951) i Chmielno (1952). Wiele inwencji twórczej wykazał też w dziedzinie malarstwa ściennego. Na Wystawie Ziem Odzyskanych we Wrocławiu w r. 1948 wykonał panneau w technice temperowej, zatytułowane Wybrzeże. T.r. był autorem projektu zegara na Mariensztacie w Warszawie, którego tarczę tworzyła mozaika; podobną techniką posłużył się przy projektowaniu fontanny na Rynku Mariensztackim, a na budynku przyległym do tegoż Rynku powstało sgraffito zatytułowane Rybacy. W t.r. zaprojektował i wykonał w pawilonie wystawy „Pologne 1948” w Paryżu panneau dekoracyjne pt. Wisła. W r. 1950 sporządził projekt plafonu dla Teatru Narodowego w Warszawie. W r.n. zaprojektował dla XXIII Międzynarodowych Targów Poznańskich dekorację w kształcie kuli, pokrytej mozaiką pt. Cztery pory roku, a dla domu przy ul. Bednarskiej w Warszawie sporządził projekt sgraffita pt. Stara i Nowa Warszawa. Wszystkie te projekty wykonywał przy współpracy Zofii Kowalskiej. W r. 1951 wykonał także projekty panneau dekoracyjnego dla halu pawilonu polskiego na Międzynarodowych Targach w Pradze Czeskiej i polichromię wnętrza Międzynarodowego Klubu Książki i Prasy w Warszawie. Wiosną 1952 został zaproszony do zamkniętego konkursu na projekt dekoracji stacji metra przy ul. Targowej w Warszawie; projekt wykonany techniką mozaiki i ceramiki przy współpracy Kowalskiej, Jerzego Kowarskiego i Jerzego Staniszkisa wygrał konkurs, ale nie został zrealizowany ze względu na rezygnację z budowy metra. W t.r. wykonał szkic plafonu do gmachu Min. Spraw Zagranicznych. W r. 1953 S. został z ramienia Pracowni Sztuk Plastycznych głównym koordynatorem prac związanych z dekoracją odbudowanych kamienic na Rynku Starego Miasta w Warszawie; w pracach tych wykazywał wybitny zmysł organizacyjny. Niezależnie od nadzoru ogólnego S. (wraz z Kowalską i Jackiem Sempolińskim) zaprojektował dekorację fasad dwóch kamienic w Rynku Starego Miasta: sgraffito na kamienicy nr 8 «Pod Zodiakiem» (Ellebrantowskiej, Baryczkowskiej) i polichromię kamienicy nr 22 «Pod Fortuną». Za «wprowadzenie malarstwa ściennego do architektury Warszawy, a w szczególności za koncepcję i twórczy wkład w realizacji polichromii Rynku St. Miasta» otrzymał w r. 1953 Nagrodę Państwową II st. i został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. S. był artystą wszechstronnym: znakomicie rysował, projektował plakaty, zajmował się ilustracją; w malarstwie zarówno sztalugowym, jak ściennym, stosował różnorodne techniki; był wybitnym specjalistą od konserwacji malarstwa. Zadania plastyki w architekturze pojmował szeroko i wszechstronnie. Dążył do wielkiej syntezy architektury, rzeźby i malarstwa. Stąd zainteresowania S-ego odbudową Warszawy, liczne dyskusje z architektami i urbanistami oraz udział w ważniejszych realizacjach architektonicznych stolicy. W pracy pedagogicznej kładł nacisk na podnoszenie poziomu kultury i warsztatowej wiedzy swych uczniów. W kontaktach z młodzieżą cechowała go życzliwość i artystyczna tolerancja. Zmarł w Warszawie 2 XII 1953; pochowany został na Starym Cmentarzu w Zakopanem.
W małżeństwie (ślub 9 XI 1936) z Ireną z Piekarskich (1912–1999), malarką, miał S. syna Jana (ur. 24 IV 1946), matematyka-informatyka, przebywającego na stałe w krajach Zachodniej Europy (Belgia, Francja).
Po śmierci S-ego zorganizowana została w Zachęcie (grudzień 1954 – styczeń 1955) wystawa jego prac, eksponowana następnie w muzeach w: Poznaniu, Zakopanem, Gdańsku i Wrocławiu.
Większość prac malarskich S-ego jest w posiadaniu rodziny oraz osób prywatnych; są również w zbiorach Muzeów Wojska Polskiego w Warszawie i Mazurskiego w Olsztynie, a także dekorują wnętrza Min. Kultury i Sztuki oraz Min. Komunikacji i Transportu.
Autoportret S-ego (1933, nie jest znane miejsce przechowywania); Felicjan Szczęsny Kowarski, Portret zbiorowy z uczniami (S-m, Zenonem Kononowiczem i Zygmuntem Piwko), (ok. 1926, olejny, w Muz. Narod. w Kr.); – Encyklopedia Warszawy, W. 1994; Radwańska-Paryska Z., Paryski W., Wielka Encyklopedia Tatrzańska, W. 1973; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (suplement, fot.); Słownik Artystów Plastyków (okręgu warszawskiego), W. 1972; Słown. Artystów Pol. (Kowarski Felicjan Szczęsny); Vollmer, Künstler Lexikon; Katalog zabytków sztuki w Pol., VIII (woj. lubelskie) z. 5 (pow. chełmski), S. nowa, (Miasto Warszawa cz. 1 Stare Miasto); Długołęcka L., Pinkwart M., Zakopane. Przewodnik historyczny. W. 1989; Zdebski J., Cmentarz zasłużonych w Zakopanem, W. 1983 s. 17, 19; – Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., III; Gałczyńska K., Z notatek… Jan Sokołowski? Nie znam!, „Rzeczpospolita” 1989 nr 12; Guze J., Jan Seweryn Sokołowski (1904–1953), „Przegl. Kult.” 1954 nr 9 s. 8; taż, Wystawa Jana Seweryna Sokołowskiego, tamże 1955 nr 3 s. 17; Kraak P., Wystawa prof. Jana Seweryna Sokołowskiego w Muzeum Pomorskim w Gdańsku, „Dzien. Bałtycki” 1955 nr 131 s. 2; L.J., Jan Seweryn Sokołowski. Współtwórca piękna Warszawy, „Stolica” 1955 nr 3 s. 17; Piwocki K., Historia Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie 1904–1964, Wr. 1965 s. 85, 93, 102, 117, 130, 216; Pol. życie artyst. za l. 1915–39, (fot.); toż, za l. 1945–60; Raumm J., Warszawskie wernisaże, „Stolica” 1979 nr 12 s. 15; Sterling M., Konkurs na polichromię w Chełmie, „Kur. Poranny” 1935 nr 38 s. 6; Winkler K., Lucjan Adwentowicz i „Pryzmat”, „Pion” 1938 nr 23 s. 5; Wojciechowski A., O sztuce użytkowej i użytecznej, W. 1955; Woźnicki S., Dekoracje monumentalne… Dworca Głównego w Warszawie, „Nike” 1939 nr 2 s. 166; – Sosnowska J., Materiały do dziejów Instytutu Propagandy Sztuki (1930–39), W. 1992; Tomorowicz K., Wspomnienie o Janie Sewerynie Sokołowskim, „Przegl. Artyst.” 1953 nr 6 s. 50–1 (fot.); Wystawa prac Jana Seweryna Sokołowskiego grudzień 1954 – styczeń 1955, Warszawa Zachęta ([katalog], wstępy: Michał Walicki, Aleksander Wojciechowski); Żórawska J., Sokołowski, W. 1957; – „Dzien. Pol.” 1945 nr 253; „Ekspres Wieczorny” 1953 nr 208 (rozmowa z S-im); „Głos Piast.” 1937 nr 7/12; „Głos Wpol.” 1955 nr 17; „Głos Wybrzeża” 1955 nr 109; „Pion” 1938 nr 47; „Prisme des Arts” 1958 nr 16; „Przegl. Kult.” 1953 nr 29, 49 (fot.); „Sztandar Młodych” 1974 nr 166; „Sztuki Piękne” 1932 nr 2; „Tyg. Ilustr.” 1932 nr 46, 1938 nr 2; „Życie Warszawy” 1953 nr 288, 289; – Arch. ASP: Teczki pracownicze, sygn. K 532, KD 154; IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol. i Pracowni Plastyki Współcz.; – Informacje syna Jana, zamieszkałego w Belgii.
Stanisław Konarski